1- Phạm trù dấu vết hình sự và phạm trù lời khai.
Cũng như các quá trình vật chất khác, các vụ phạm tội và các vụ việc có tính hình sự gây ra những biến đổi đối với môi trường vật chất xung quanh, hình thành nên các phản ánh chứa đựng thông tin về quá trình đã xảy ra. Các phản ánh này tồn tại dưới hai dạng là phản ánh vật chất và phản ánh ý thức. Hai loại phản ánh này khác nhau về nhiều phương diện như quy luật hình thành, cơ chế hình thành, hình thức tồn tại, phương pháp và phương tiện kỹ thuật dùng để phát hiện, thu thập, bảo quản, đánh giá và sử dụng chúng trong hoạt động điều tra hình sự. Trong khoa học điều tra hình sự, hai loại phản ánh này thuộc về hai phạm trù khác nhau: phạm trù dấu vết hình sự và phạm trù lời khai.
Dấu vết hình sự với tính cách là hậu quả của các vụ phạm tội hoặc vụ việc có tính hình sự tồn tại dưới các hình thức khác nhau về chất và lượng. Chúng có thể là chất rắn, chất lỏng, chất khí, mùi vị, âm thanh, ánh sáng, từ trường, điện trường. Dấu vết hình sự được hình thành do sự tác động qua lại giữa thủ phạm, công cụ, phương tiện phạm tội với nạn nhân, với những đối tượng xâm hại khác và với môi trường xung quanh trong quá trình thực hiện tội phạm, dưới những hình thức tác động khác nhau như cơ học, sinh học, lý học, hoá học.
Xem thêm: trình tự lấy lời khai của người làm chứng
Xem thêm: vạch kẻ đường cho người đi bộ
Dấu vết hình sự hình thành và tồn tại trong mối quan hệ nhất định với vụ phạm tội và vụ việc có tính hình sự, phạm trù lời khai. Vụ việc mang tính hình sự là những vụ việc xâm hại đến khách thể do luật hình sự bảo vệ nhưng do chưa đủ thông tin nên chưa xác định được các yếu tố cấu thành tội phạm. Mỗi vụ phạm tội hoặc vụ việc có tính hình sự xảy ra tất yếu làm xuất hiện và tồn tại dấú vết hình sự khác nhau. Mỗi dấu vết hình sự lại chứa đựng những thông tin nhất định phản ánh diễn biến, bản chất của vụ việc đã xảy ra, nói cách khác dấu vết hình sự là hệ quả tất yếu của vụ phạm tội và vụ việc mang tính hình sự. Do đó, nếu phát hiện, thu thập đủ dấu vết hình sự và khai thác triệt để thông tin từ chúng sẽ xác định được bản chất và những tình tiết khác liên quan đến các vụ việc trên.
Tóm lại, dấu vết hình sự là những phản ánh vật chất của các vụ phạm tội hoặc vụ việc có tính hình sự.
2- Tính chất cơ bản của dấu vết hình sự
a. Tính khách quan
Dấu vết hình sự là dạng vật chất cụ thể hình thành do quá trình tác động cơ học, vật lý, hoá học, sinh học trong các vụ phạm tội hoặc vụ việc có tính hình sự. Do vậy, dấu vết hình sự tồn tại mang tính tất yếu khách quan và phản ánh trung thực đặc điểm của đối tượng sinh ra nó.
b. Tính không gian và thời gian
Cũng như mọi hiện tượng vật chất khác, dấu vết hình sự được hình thành trong một không gian, thời gian nhất định. Thời điểm hình thành dấu vết hình sự cũng chính là thời gian diễn ra vụ phạm tội hay vụ việc có tính hình sự. Do đó, dấu vết hình sự cho biết thông tin về địa điểm, thời gian vụ tội phạm hay vụ việc có tính hình sự
c. Tính phản ánh
Phản ánh là thuộc tính cơ bản của vật chất, trong khi đó dấu vết hình sự là một dạng vật chất cụ thể nên dấu vết hình sự cũng mang đặc tính phản ánh, mà nội dung phản ánh lại đa dạng, phong phú về tội phạm hay vụ việc có tính hình sự. Nhờ đặc tính này của dấu vết hình sự, cơ quan điều tra có thể khai thác được các thông tin từ nó phục vụ cho hoạt động điều tra
