Phân tích khái niệm và phân loại các đồng phạm
Trong luật hình sự, đồng phạm được coi là hình thức phạm tội đặc biệt, do đó việc nghiên cứu về đồng phạm là rất cần thiết. Bài viết sau sẽ cung cấp cho bạn đọc một số thông tin về khái niệm và các loại đồng phạm.
Contents
1 – Khái niệm đồng phạm
Tội phạm có thể chỉ do một người thực hiện nhưng cũng có thể do nhiều người cùng gây ra. Trường hợp có nhiều người cố ý cùng thực hiện tội phạm được gọi là đồng phạm. Trong luật hình sự, đồng phạm được coi là hình thức phạm tội đặc biệt. Cơ sở và phạm vi TNHS trong đồng phạm có điểm khác so với trường hợp phạm tội riêng lẻ và do vậy có những điều luật riêng quy định bổ sung về TNHS của đồng phạm cũng như của từng loại người đồng phạm và quy định những nguyên tắc xử lí có tính chất riêng cho trường họp phạm tội này. Điều 17 BLHS quy định: “Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên co ý cùng thực hiện một tội phạm”.
2 – Các loại người đồng phạm
[1] Người thực hành
Người thực hành là người trực tiếp thực hiện tội phạm (khoản 3 Điều 17 BLHS).
Theo luật hình sự Việt Nam, trực tiếp thực hiện tội phạm bao gồm hai trường hợp sau:
– Trường hợp thứ nhất là trường hợp tự mình thực hiện hành vi được mô tả ttong CTTP. Đây là trường hợp trực tiếp thực hiện tội phạm thông thường. Người phạm tội trong trường hợp này có thể sử dụng công cụ, phương tiện phạm tội kể cả sử dụng cơ thể người khác hoặc con vật như là công cụ.
– Trường hợp thứ hai là trường hợp không tự mình thực hiện hành vi được mô tả trong CTTP như không tự mình thực hiện hành vi tước đoạt tính mạng người khác (đâm, bẳn, chém…) hoặc không tự mình thực hiện hành vi hủy hoại tài sản (đốt cháy, đập, phá…) mà chỉ có hành động (cố ý) tác động người
Người thực hành thường là người giữ vai trò quan trọng trong vụ án nhưng cũng có nhiều trường hợp, người thực hành không phải là người đóng vai trò chính trong vụ đồng phạm. Tuy nhiên, về mặt pháp lí, hành vi của người thực hành được coi có vị trí trung tâm vì nhiều vấn đề về định tội và quyết định hình phạt được giải quyết căn cứ vào hành vi này. Ví dụ: vấn đề định tội danh, vấn đề xác định giai đoạn phạm tội, vấn đề đánh giá tính nghiêm trọng của vụ án dưới góc độ công cụ, phương tiện, thủ đoạn phạm tội
[2] Người tổ chức
“Người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm” (khoản 3 Điều 17 BLHS).
Thực tiễn chống tội phạm trong những năm qua cho thấy hoạt động của người tổ chức trong các vụ án nói chung cũng đa dạng. Việc dùng những khái niệm khác nhau để chỉ người tổ chức cho sát với thực tế là điều cần thiết. Do vậy, BLHS đầu tiên và BLHS hiện hành đều đã xác định người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm. Trong đó:
- Người chủ mưu là người đề xướng chủ trương, phương hướng hoạt động của nhóm đồng phạm. Chủ mưu có thể trực tiếp điều khiển hoạt động của tổ chức nhưng cũng có thể không;
- Người cầm đầu là người thành lập nhóm đồng phạm hoặc tham gia vào việc soạn thảo kể hoạch, phân công, giao trách nhiệm cho đồng bọn cũng như đôn đốc, điều khiển hoạt động của nhóm đồng phạm;
- Người chỉ huy là người điều khiển trực tiếp của nhóm đồng phạm có vũ trang hoặc bán vũ trang.
Tóm lại, trong mối quan hệ với những người đồng phạm khác, người tổ chức là người giữ vai trò thành lập nhóm đồng phạm hoặc điều khiển hoạt động của nhóm đó. Với vai trò như vậy, người tổ chức luôn luôn được coi là người có hành vi nguy hiểm nhất trong vụ đồng phạm. Do vậy, trong nguyên tắc xử lí được quy định ở Điều 3 BLHS, người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy đã bị coi là loại đối tượng cần phải nghiêm trị.
Xem thêm: Phân tích những dấu hiệu về mặt chủ quan của đồng phạm
Xem thêm: Ngành luật hình sự
[3] Người xúi giục
“Người xúi giục là người kích động, dụ dễ, thúc đẩy người khác thực hiện tội phạm” (khoản 3 Điều 17 BLHS).
Theo định nghĩa trên, người xúi giục có thể có hành vi kích động, hành vi dụ dỗ, hành vi thúc đẩy người khác với đích hướng tới là để người khác thực hiện tội phạm. Trong đó, thúc đẩy có nội dung bao quát vì kích động hay dụ dỗ đều là thủ đoạn để thúc đẩy người khác.
Đặc điểm chung của người xúi giục là tác động đến tư tưởng và ý chí của người khác, khiến người này phạm tội. Người xúi giục có thể là người đã nghĩ ra việc phạm tội và thức đẩy cho tội phạm đó được thực hiện thông qua người khác. Do vậy, có thể gọi người xúi giục là “tác giả tinh thần” của tội phạm nhưng người xúi giục cũng có thể chỉ có tác động thúc đẩy người khác thực hiện ý định phạm tội đã có. Người xúi giục cũng có thể cùng tham gia thực hiện tội phạm nhưng cũng có thể không. Sự xúi giục có thể được thực hiện bằng các thủ đoạn khác nhau như kích động, lôi kéo, cưỡng ép, dụ dỗ, lừa phỉnh
[4] Người giúp sức
“Người giúp sức là người tạo điều kiện tinh thần hay vật chất cho việc thực hiện tội phạm” (khoản 3 Điều 17 BLHS).
Theo định nghĩa trên, người giúp sức là người tạo điều kiện cho người thực hành để họ thực hiện tội phạm. Điều kiện giúp người thực hành thực hiện tội phạm có thể là điều kiện vật chất hoặc điều kiện tinh thần.
Giúp sức về tinh thần là cung cấp những gì tuy không có tíhh vật chất nhưng cũng tạo cho người thực hành điều kiện thuận lợi hơn trong việc thực hiện tội phạm như chỉ dẫn, góp ý cho việc chuẩn bị, việc thực hiện hoặc việc che giấu tội phạm; cung cấp tình hình nơi tội phạm được thực hiện hoặc tình hình về nạn nhân …
Thông thường, hành vi giúp sức được thực hiện dưới dạng hành động nhưng cũng có thể có trường hợp dưới dạng không hành động. Đó có thể là trường hợp của người có nghĩa vụ pháp lí phải hành động nhưng đã cố ý không hành động và qua đó đã loại trừ trở ngại khách quan ngăn cản việc thực hiện tội phạm của người trực tiếp thực hiện tội phạm, tạo điều kiện cho người đó có thể thực hiện hoặc tiếp tục thực hiện tội phạm được đến cùng.
Hành vi giúp sức nói chung thường được thực hiện trước khi người thực hành thực hiện tội phạm nhưng cũng có trường hợp người giúp sức tham gia khi tội phạm đang được thực hiện.
Nguồn: Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam phần chung – Đại học Luật Hà Nội!
